De machteloosheid van een moeder

Hans Stolp

De Via Dolorosa

In de Rooms-Katholieke traditie is men vertrouwd met de staties. Een statie is een plek van stilte en meditatie op de Kruisweg die Jezus Christus ging nadat hij door Pontius Pilatus ter dood was veroordeeld. Er zijn veertien staties, en bij elke statie overdenkt de pelgrim een bijzondere gebeurtenis op de Kruisweg. Ook de vele afbeeldingen van die gebeurtenissen worden wel staties genoemd. Veel van die afbeeldingen zijn ons vertrouwd geworden. Bijvoorbeeld de statie waar Simon van Cyrene het kruis van Jezus Christus overnam nadat hij onder het gewicht ervan bezweek. Of de statie van de heilige Veronica die met een doek het gezicht van Jezus Christus afveegde. Op vele afbeeldingen wordt weergegeven hoe een afdruk van het gezicht van Jezus Christus op die zweetdoek achterbleef. Sinds de achtste eeuw wordt deze in het Vaticaan in Rome bewaard.

In vele Rooms-Katholieke kerken hangen schilderingen van de eerste zeven staties aan de linkerkant van de kerk en de andere zeven aan de rechterkant. De eerste statie laat zien hoe Jezus Christus gegeseld wordt door de soldaten van Pilatus. Ook wordt vaak afgebeeld hoe de soldaten hem een doornenkroon op het hoofd zetten en hem spottend hullen in een rode koningsmantel: hij had immers gezegd dat hij een koning was.

Op Goede Vrijdag lopen de gelovigen in een meditatieve sfeer langs de veertien afbeeldingen of staties om op die manier het lijden van Jezus Christus te gedenken. Ook in Jeruzalem lopen op die dag velen in een grote processie langs de veertien staties die eindigt bij het graf van Jozef van Arimathea.

Er wordt verteld dat het de heilige Franciscus was die deze traditie heeft ingesteld. Omstreeks 1960 werd er overigens een vijftiende statie aan de kruisweg toegevoegd, de paasstatie die de opstanding van Jezus Christus uitbeeldt. De kruisweg zelf wordt meestal de Via Dolorosa genoemd, de weg der smarten. Ook wordt hij wel de Via Crucis, de weg van het kruis genoemd.

De vierde statie

De vierde statie wordt zo omschreven: Jezus Christus ontmoet zijn moeder. Het is een aangrijpende ontmoeting: Maria die aan de kant van de weg staat, terwijl haar zoon met het kruis op zijn schouder aan haar voorbij loopt.

De mystica Anna Katharina Emmerick (1774 – 1824) kreeg vele visioenen. Ook visioenen waarin zij het lijden en sterven van Jezus Christus tot in detail mocht schouwen en doorleven. Over de vierde statie vertelde ze: Maria zag op geringe afstand haar zoon met verscheurd lichaam door de beulen voortgedreven worden. Met zijn kleed wiste hij het bloed uit zijn ogen om naar zijn moeder te kunnen zien. Vol smart hief Maria haar handen naar hem op en volgde met haar ogen zijn bloedige voetstappen.

Door deze visionaire beschrijving van Anna Katharina Emmerick wordt het intense verdriet en de onmacht van moeder Maria zo duidelijk: ze kon niets, maar dan ook helemaal niets doen om het lijden van haar zoon te verzachten, laat staan om het van hem weg te nemen. Ze kon alleen maar in alle machteloosheid toezien. Daarom is de vierde statie de uitbeelding geworden van de machteloosheid die Maria gevoeld en doorleefd moet hebben toen ze achter haar zoon over de Via Dolorosa liep. Het enige wat haar restte - en wat ze zeker ook gedaan zal hebben - was bidden. Soms kunnen we immers niets anders doen dan in alle machteloosheid roepen tot God.

Een legende uit de vijfde eeuw vertelt dat Maria na de dood en de opstanding van haar zoon elke dag opnieuw die weg gegaan is. Daarbij doorvoelde ze steeds weer wat haar zoon op de Via Dolorosa ervaren had. De beelden van die dag stonden immers tot in alle kleine details in haar hart gegrift. Bij haar dagelijkse gang beleefde ze elke dag opnieuw de totale machteloosheid waarmee ze had moeten toezien bij het lijden en het sterven van haar zoon.

De machteloosheid van een moeder

De machteloosheid die Maria doorleefde, is het symbool geworden van de machteloosheid die zoveel moeders zo vaak ervaren. Kleine kinderen kleine smarten, grote kinderen grote smarten, zegt het spreekwoord trefzeker. Als kinderen nog klein zijn, kunnen moeders (en vaders) nog een beetje bijsturen, aanwijzingen geven en adviezen geven. Maar hoe ouder hun kinderen worden, hoe meer ze zich moeten inhouden. Steeds vaker moeten ze leren zwijgen. Ook als ze hun kinderen stappen zien zetten en beslissingen zien nemen, waarvan ze voelen: dat gaat verkeerd, dat loopt niet goed af. Ze moeten zwijgen uit respect voor de vrijheid van hun kinderen. Hun kinderen hebben immers het recht om hun eigen fouten te maken: alleen zo kunnen ze zich verder ontwikkelen en groeien aan het leven. Ze moeten hun eigen karmische weg gaan – en ouders moeten dat vol respect leren aanvaarden.

Maar wat is dat zwaar: om te leren zwijgen en niets anders te kunnen doen, dan alleen maar in machteloosheid toe te kijken. Niets anders te kunnen doen dan alleen maar te bidden.

De machteloosheid die moeders (maar ook vaders) doorleven: het is een thema waarover ouders niet zo vaak met anderen praten, juist ook uit solidariteit met hun kinderen. Maar vele ouders herkennen deze ervaring van machteloosheid, zodra iemand daarover begint.

Een troostende moeder

Op de themadag over de zeven kruiswoorden vertelde ik onder andere over de vierde statie en over de machteloosheid van Maria. En dus ook hoe deze statie symbool staat voor de machteloosheid die zoveel moeders en vaders tot op de dag van vandaag doorleven. Mij trof het, hoe vaak ik later daarop aangesproken werd: het riep bij velen herkenning op.

Zo ontdekte ik de bemoediging die velen ontlenen aan de vierde statie. Ze ervaren daarbij: we staan niet alleen in de machteloosheid die we zo vaak ervaren. Maria ging ons daarin voor. Van Maria weten we dat zij in al haar machteloosheid staande bleef en er uiteindelijk sterker en geestelijk rijker van werd. Juist door haar machteloosheid die ze in stilte, heel alleen moest dragen, groeide ze immers uit tot de troostende moeder die ons verdriet herkent en begrijpt. Want is dat niet het beeld dat veel mensen van haar hebben? Zij rijpte aan het doorleven van de machteloosheid en kon zo worden tot de moederlijke gestalte aan wie zovelen nog steeds zoveel troost en bemoediging ontlenen.

Als je ooit ergens een kaarsje bij Maria aansteekt, denk dan ook even aan haar geestelijke grootheid: hoe zij juist door het doorleven van haar machteloosheid tot troostende moeder werd die voor ons nog steeds zo nabij, zo warm en vol begrip voelt – ons tot voorbeeld. Ooit vertelde een man die een moeizame relatie met zijn moeder had: Gelukkig is Maria altijd een beetje een moeder voor mij geweest: haar vertelde ik in stilte alles en van haar kreeg ik troost, zo voelde het.

Dat Maria nog steeds tot troost voor velen van ons kan zijn, dankt zij aan het doorleven van haar machteloosheid. Zo werd het diepste donker van haar leven haar tot winst.

Dit artikel is overgenomen uit Verwachting 75 2015. Een uitgave van stichtingdeheraut