De verborgen zin van dementie

Hans Stolp

Dit artikel was een interview voor het blad Paravisie en stond in het augustusnummer 2015

Waarom schreef u een boek over dementie?

Dementie is een snel om zich heen grijpende ziekte. Op dit moment lijden zo’n 235.000 mensen in Nederland aan een vorm van dementie en men verwacht dat dit aantal in korte tijd zal oplopen tot zo’n 500.000 mensen. Daarom roept deze ziekte bij nogal wat ouderen angst op.

Daar komt nog bij dat deze ziekte op dit moment ongeneeslijk is. Het is dus wel begrijpelijk dat sommige ouderen zich zorgen beginnen te maken als ze een keer iets zijn vergeten. En toch is iets vergeten op oudere leeftijd – de zgn. ouderdomsvergeetachtigheid - normaal en hoeft het lang niet altijd een teken van dementie te zijn. Daarom wil ik dit soort dingen graag uitleggen en bespreekbaar maken.

Maar wat mij zorgen baart is dat deze ziekte door veel mensen als zinloos wordt ervaren – en niet alleen door dementerenden zelf, maar ook door mantelzorgers. Het is vooral dit gevoel van zinloosheid dat de ziekte zo zwaar maakt. Daarom is de vraag gerechtvaardigd: is deze ziekte alleen maar zinloos, of kan een mens (zowel de zieke, als de verzorgende) daar ook een innerlijke winst op behalen?

Bovendien zijn er steeds meer mensen die bij dementie kiezen voor euthanasie. Deze keuze is sterk in de belangstelling komen te staan toen de Vlaamse auteur en schilder Hugo Claus alzheimer kreeg en op een moment dat hij nog toerekeningsvatbaar was, voor euthanasie koos. Daarmee bekortte hij zijn leven aanzienlijk, maar bespaarde hij zich naar zijn mening ook een periode van zinloos lijden. Sindsdien kiezen steeds meer mensen voor deze optie: om een einde te maken aan hun leven voordat ze de controle geheel verliezen en afhankelijk worden.

Voor mensen die denken dat de dood het einde is en dat we maar één leven hebben, is deze keuze begrijpelijk. Maar voor anderen die weet hebben van het leven na de dood en die weten dat een mens regelmatig terugkeert naar de aarde, ligt dat toch anders. In hun visie (die ik deel) heeft de keuze voor euthanasie gevolgen voor zowel het leven na de dood, als voor een volgend leven. Naar mijn mening wordt in de huidige discussies over euthanasie en dementie deze spirituele visie niet of nauwelijks aan de orde gesteld – en dat acht ik een gemis. Vooral ook daarom schreef ik mijn boek De verborgen zin van dementie.

Hebt u persoonlijke ervaringen met dit onderwerp?

Als pastor heb ik vanzelfsprekend regelmatig contact (gehad) met dementerenden en hun familie en/of verzorgenden. Daarbij ben ik – behalve van het lijden van de dementerende zelf - sterk onder de indruk geraakt van de onvoorstelbare inzet van de mantelzorgers: wat een geduld, zorg en liefde brengen zij dagelijks op! Mantelzorgers sterven vroeger dan gemiddeld, hebben last van burn-out verschijnselen en lijden vaker onder depressies. Dat laat zien hoe zwaar hun opgave is. Deze is des te zwaarder als je dementie alleen maar als een zinloze ziekte ziet.

Ook voor mantelzorgers wilde ik daarom dit boek schrijven: om hen te bemoedigen en te laten zien dat deze ziekte niet alleen maar zinloos is. Ook wilde ik hen duidelijk maken dat hun inzet voor de zieke – waarmee zij de zieke helpen om diens karma te dragen - ook voor hen zelf een innerlijke winst kan betekenen. Je leert meer te begrijpen, je leert te kijken tot voorbij de buitenkant, en je wordt gevoelig voor de verborgen patronen van het leven.

Wat is de verborgen zin van dementie?

Dementie geeft de zieke een kans om ervaringen te verwerken die hij of zij in het verleden diep heeft weggestopt en die nu in het verborgene van zijn of haar ziel leven. Die ervaringen werden ooit weggestopt, omdat ze bijvoorbeeld te heftig waren om te verwerken (denk alleen al aan oorlogstrauma’s), of omdat er geen mogelijkheid was om ze te verwerken. Denk bijvoorbeeld aan een moeder die na het plotselinge overlijden van haar man nauwelijks tijd heeft om dit intense verdriet te verwerken, omdat ze voor haar kinderen moet zorgen en sterk voor hen moet zijn. Het is niet voor niets dat vrouwen vaker dan mannen lijden aan dementie! (71% van de dementerenden is een vrouw!)

Door de dementie verliest de zieke het (onbewuste) vermogen om deze weggestopte herinneringen nog langer weg te drukken: de controle valt weg. En dus komen de weggedrukte emoties nu naar boven. Op alle mogelijke manieren worden ze geuit: door te huilen, door boos te worden, door een sterke onrust, of bijvoorbeeld door eindeloos en doelloos heen en weer te lopen. Voor de verzorgenden is het belangrijk te weten wat dit gedrag ten diepste betekent: het verwerken van oude emoties.

Overigens is dit gedrag van de dementerende voor de verzorgenden niet gemakkelijk: zij moeten de zieke zien te sussen en te kalmeren, zoals een moeder haar kind sust. Daarom is het belangrijk dat de verzorgende begrijpt wat hier werkelijk gebeurt: dat de dementerende al doende zijn ziel opruimt, zodat hij of zij straks in vrede, zonder al die onverwerkte emotionele lasten, sterven kan. Dat inzicht geeft rust.

Overigens is het duidelijk dat je geen jongeren (ofwel: verzorgenden onder de 21 jaar) moet belasten met deze zorg. Zij hebben hun handen nog vol met wat er in hun eigen ziel leeft en beweegt en zijn nog niet in staat de rol van de troostende moeder te spelen.

Dementie geeft een zieke dus de kans zijn weggestopte emoties alsnog te verwerken. Maar is er nog meer, waardoor de ziekte niet alleen maar zinloos is?

Ja, de zieke krijgt ook de mogelijkheid om nieuwe vermogens te ontwikkelen. Bij dementie wordt het denkvermogen van de zieke aangetast en vervaagt het bewustzijn meer en meer. Maar juist daardoor kunnen nu de creativiteit en het vermogen om met kleuren en vormen te spelen, ontwikkeld worden. En juist deze speelsheid is dikwijls bij mensen die sterk in het denken zaten, onderontwikkeld gebleven. Door de ontwikkeling van deze creativiteit ontstaat er meer evenwicht in de ziel van de zieke en kan hij of zij in een volgend leven als een mens met meer innerlijk evenwicht geboren worden, in plaats van als een wandelend hoofd.

Een mevrouw die in een verpleeghuis leefde, waar men met deze inzichten vertrouwd was, had schildertherapie gekregen. Ze maakte zulke mooie schilderijen dat er op een zeker moment een tentoonstelling van haar werk werd georganiseerd. Bij de opening van die tentoonstelling hield zij zelf een toespraak. Het opvallende was dat ze zelf intens leek te genieten van dit alles. Ze was niet bitter en vroeg ook niet om euthanasie: ze genoot van dit nieuwe vermogen dat ze zich al doende tijdens haar ziekte eigen had gemaakt. Zo voegde ze een nieuw en belangrijk hoofdstuk toe aan haar leven.

In hoeverre kan dementie een positieve impact hebben op een eventuele volgende incarnatie?

De mevrouw uit het voorbeeld hierboven had al schilderend vele onverwerkte ervaringen alsnog verwerkt. Daardoor kon ze lichter van wezen en meer bevrijd beginnen aan haar volgende levensfase: het leven na de dood. De schaduw van het aardse leven was verdwenen, en daardoor kon ze meer genieten van het stralende licht in de geestelijke wereld: dat is waarlijk geen klein geschenk!

Bovendien zou ze haar volgende aardse incarnatie kunnen beginnen als een mens wiens zielen-vermogens meer in evenwicht met elkaar zijn. Daardoor was ze bevrijd van het karma om dat evenwicht alsnog in dat nieuwe leven te bewerken. Dus ook van dat komende aardse leven geldt dat het lichter zal zijn, en dus ook minder heftige levenslessen zal bevatten (dan de lessen die nodig zouden zijn om dat evenwicht alsnog te bewerken).

Als je zo naar dementie kijkt, ontneem je jezelf met euthanasie in feite ontwikkelingsmogelijkheden die voor het latere leven van grote betekenis kunnen zijn?

Dat is inderdaad de manier zoals ik er naar kijk.

Welke tips heb je voor mantelzorgers?

Durf op tijd om hulp te vragen van vrienden en vriendinnen. Gun jezelf af en toe een vrije middag of een vrij weekend en laat de zorg over aan anderen. Natuurlijk is dat moeilijk, net als het moeilijk is om anderen om hulp (te moeten) vragen! Maar doe het wel, en besef: de dementerende moet ook leren om afhankelijk te zijn van anderen. Durf dan ook zelf die les te leren: dat je afhankelijk bent van de hulp van anderen!

En als je op een zeker moment de zieke naar een verpleeghuis moet brengen, voel je dan niet schuldig. In het verpleeghuis kan de zieke soms beter zijn levensopdracht vervullen dan thuis. Bijvoorbeeld door kunstzinnige therapie en een goede opvang bij de emoties die loskomen.

In hoeverre kunnen dementerenden je leermeester zijn?

Je leert zelf zoveel door de zorg voor anderen op je te nemen! Je groeit in geduld, in begrip, in liefdeskracht. Je leert begrijpen wat de ander doorleeft en leert op die manier te kijken tot voorbij de buitenkant. Ook begin je iets te ervaren van de geestelijke winst die de zieke op deze ziekte verovert! Dat is niet niks: daarmee verwerf je inzicht in het mysterie van het leven zelf!

Een mevrouw die anderen nooit durfde aan te raken en die nooit haar zachtheid durfde te laten zien, werd door de dementie een ander mens: liever en zachter; haar hand zocht regelmatig die van haar man. Deze zei: door de ziekte heb ik een nieuwe vrouw gekregen, en wat ben ik daar, ondanks alles, blij mee!