Zomerse geheimen: het Johannesfeest

Hans Stolp

Johannes wijst op de andere Johannes

Johannes, de evangelist en de lievelingsdiscipel van Jezus Christus, speelt in mijn leven een belangrijke rol. Zeer regelmatig heb ik het klooster op Patmos bezocht dat aan hem is gewijd. Je zou kunnen zeggen: Patmos ís Johannes - en wel, omdat Johannes daar aan het einde van zijn leven in een grot gevangen zat en er de visioenen kreeg die later in de Bijbel als het laatste Bijbelboek werden opgenomen onder de naam De Openbaring van Johannes.

Velen heb ik over mijn liefde voor Johannes verteld en ook in mijn boeken schreef ik daar vaker over. Heel wat mensen hebben naar aanleiding daarvan ook die reis naar Patmos gemaakt en zijn (meestal voorgoed) in de ban van Johannes geraakt.

De laatste tijd is het mij, alsof Johannes mij steeds nadrukkelijker begint te wijzen op een groot geheim dat met zijn leven verbonden is: hoe hij verbonden raakte met die andere Johannes over wie de Bijbel vertelt en die wij kennen als Johannes de Doper. Met deze andere Johannes raakte hij niet alleen verbonden, we mogen zelfs zeggen dat die twee Johannessen als het ware één werden: ze werden een tweelingziel.

Het is deze gebeurtenis die wij als een van de belangrijke aspecten van het Johannesfeest mogen vieren: hoe een oude ziel en een jonge ziel één werden. Met deze eenwording werd een eerste stap op de weg van de herschepping gezet die door de komst van de Christus naar de aarde mogelijk was gemaakt. Met deze paar woorden beschrijf ik overigens iets wat onvatbaar groot is, maar waarvan Johannes zo graag wil dat wij ons dat bewust gaan worden.

Een vrolijk en uitbundig zomerfeest

Het Johannesfeest of Sint Jansfeest valt op 24 juni: de geboortedag van Johannes de Doper.¹ Aan deze Johannes, ‘de andere’ Johannes, ook wel de Baptist of de Doper genoemd, is dit feest gewijd. De datum: 24 juni, maakt duidelijk dat het een zomerfeest is: het Michaëlfeest valt in de herfst, Kerst midden in de winter en Pasen in het voorjaar.

Het Johannesfeest is waarschijnlijk het minst bekende van de christelijke jaarfeesten. Dat is ook wel begrijpelijk, want het is in wezen gericht op de (verre) toekomst: de grootse toekomst die voor de mens is weggelegd. Het (kerkelijke) christendom kijkt vooral naar het verleden, maar het esoterische christendom van Johannes (de Evangelist) wijst ons naar de toekomst. Maar om die toekomst een beetje te kunnen begrijpen heb je wel wat inzicht in de grote, esoterisch-christelijke geheimen nodig – en dat maakt dit feest moeilijk te begrijpen, want sommige van die geheimen zijn zo overweldigend groots dat velen die als onzin van de hand wijzen.

Gelukkig trekken kinderen zich van dit alles niet zo veel aan: zij vieren het Johannesfeest als een uitbundig zomerfeest – wat het ook is. Zij maken ‘Johannesvoedsel’ klaar: vruchten vermengd met honing. Dit voedsel herinnert hen aan wat Johannes de Doper at in de woestijn, waar hij jarenlang als kluizenaar leefde.² Soms wordt aan de kinderen ook het prachtige sprookje van De trouwe Johannes (van Grimm) voorgelezen: zijn offer doet denken aan Johannes de Doper en aan de offers die deze bracht.

De bijzondere inwijding van Lazarus

Als we nu weer terugkeren naar Johannes de Evangelist en ons afvragen wat de meest beslissende gebeurtenis van diens leven was, dan stuiten we op het volgende: hij heette oorspronkelijk Lazarus en was afkomstig uit een rijke familie. Hij was dus een rijke man. Dat is overigens symbolisch bedoeld: hij was een oude ziel en had in al zijn vorige levens vele lessen geleerd en zich vele vermogens eigen gemaakt: aardse wijsheid, inzicht in de wereld van de materie, een bepaalde vertrouwdheid in de omgang met het aardse leven en ga zo maar door. Daardoor werd hij als vanzelf een geestelijke leider van de mensen en ervoeren zij hem als een natuurlijke autoriteit. Dat was dus zijn rijkdom. Hij had zelfs zoveel ‘aardse schatten’ (= aardse wijsheid en aards inzicht) vergaard dat Jezus Christus hem op een zeker moment een heel bijzondere inwijding wilde geven.

Deze inwijding kreeg hij vanaf een grote afstand: Jezus Christus was in het noorden van het land (Galilea) en Lazarus in het zuiden (Judea). Door de inwerking-op-afstand van Jezus Christus werd Lazarus ziek en verloor het bewustzijn. Zijn zusters (Martha en Maria) dachten zelfs dat hij gestorven was en legden zijn lichaam neer in het (familie)rotsgraf. Drie dagen lang bleef Lazarus daar liggen. Totdat Jezus Christus kwam en hem wekte uit zijn diepe slaap die op een doodsslaap leek, maar het niet was. Want Lazarus was niet dood, maar had een uittreding gekregen naar de geestelijke wereld – wij zouden in onze tijd spreken van een bijna-dood-ervaring.

Bij deze drie dagen durende uittreding was iets bijzonders gebeurd: Lazarus had daar, in de geestelijke wereld, Johannes de Doper ontmoet. Natuurlijk kenden ze elkaar en hadden ze elkaar op aarde ontmoet en leren liefhebben: beiden voelden ze zich immers met hart en ziel dienaren van Jezus Christus. Maar Johannes de Doper was al vroeg, kort nadat hij Jezus had gedoopt, op dertigjarige leeftijd gestorven en teruggekeerd naar de geestelijke wereld.

Maar toen Lazarus en Johannes elkaar in de geestelijke wereld ontmoetten, gebeurde iets wat voor ons – en dan met name voor ons beperkte aardse denken – nauwelijks te bevatten is. Johannes de Doper doordrong het wezen (ofwel de ziel) van Lazarus en vormde op die manier een eenheid met Lazarus. Je zou kunnen zeggen: ze werden op dat moment één (ofwel een tweelingziel, zoals dat ook wel genoemd wordt) – en sinds dat moment werkte de een hier op aarde, terwijl de ander hem inspireerde en doorstraalde vanuit de geestelijke wereld.³

Toen Lazarus door Jezus Christus werd teruggeroepen naar de aarde, stond er dan ook een nieuw mensenwezen op uit het familiegraf dat niet alleen over alle aardse wijsheid beschikte, maar dat nu ook doorstraald werd door hemelse wijsheid en liefde. In hem werkten voortaan hemelse en aardse krachten samen. Wel begrijpelijk dat dit nieuwe mensenwezen een nieuwe naam kreeg: Johannes werd zijn naam. Ter onderscheiding van de andere Johannessen noemt Rudolf Steiner hem meestal Lazarus-Johannes.

Grondlegger van het esoterische christendom

Johannes was dankzij de kracht van Johannes de Doper die sinds zijn inwijding door hem heen werkte (alleen daardoor!) in staat om heel bewust het lijden en sterven van Jezus Christus mee te dragen. Hij stond samen met moeder Maria en Maria Magdalena aan de voet van het kruis, terwijl de andere leerlingen ver weg waren en totaal niet begrepen wat er nu eigenlijk gebeurde. Hij was het ook die later de mysteriën van Jezus Christus in ‘eenvoudige’ beelden wist neer te leggen in zijn evangelie. Bovendien was hij aan het einde van zijn leven in staat de toekomst van de aarde en de mensheid in visioenen te ontvangen en die in aardse woorden te beschrijven. Zo werd hij de grondlegger van het esoterische christendom dat pas vanaf onze tijd steeds nadrukkelijker in de openbaarheid begint te treden en de mensen begint te wekken. Maar nogmaals: dat kon hij alleen worden omdat de andere Johannes, de Doper, hem voortdurend met zijn hemelse wijsheid doorstraalde.

Maar wie was die andere Johannes, de Doper, nu eigenlijk? De Bijbelse geschriften maken duidelijk dat in hem een Engel was belichaamd. Een wezen dus dat qua geestelijke krachten eigenlijk te groot en te sterk was voor een mensenlichaam en daarom als het ware aan alle kanten uit het (fysieke) lichaam stak. Daarom werd hij door de mensen beleefd als iemand met een reusachtige gestalte en werd hij vaak als een reus afgebeeld. Jezus Christus zegt van hem: Hij is meer dan een profeet. Hij is het over wie de Schrift zegt: Zie, ik zend mijn Engel voor u uit.⁴ Omdat Johannes de Doper in wezen een Engel is, is het duidelijk dat in hem hemelse krachten en hemelse wijsheid leven.

Daarmee is, denk ik, wel duidelijk hoe bijzonder de tweelingziel is die in de ‘nieuwe’ Johannes (ofwel Lazarus-Johannes) werkte: de aardse krachten van de grote ingewijde Lazarus en de hemelse krachten van Johannes de Doper werkten in hem samen.

De twee Jezuskinderen

Als we het geheim van Johannes – hoe in hem een aardse en een hemelse ziel samengingen – nog wat beter willen begrijpen, is het zinvol te kijken naar het mysterie van de twee Jezuskinderen. Wat houdt dat mysterie in? Dat de mens Jezus die bij de Doop in de Jordaan de drager werd van de Christus, die opdracht alleen kon vervullen als in hem de hoogste aardse krachten en de hoogste hemelse krachten samengingen. Daarom verenigden zich in hem de aardse krachten van de grote ingewijde Zarathoestra en de hemelse krachten van een ziel die nooit eerder op aarde had geleefd. Wie daar meer over wil weten verwijs ik graag naar mijn boek over de twee Jezuskinderen (dat in juni opnieuw wordt uitgebracht door uitgeverij Nearchus).

Ik noem dit thema in dit artikel, omdat er ook hier sprake is van twee zielen (een oude en een jonge ziel, ofwel een aardse en een hemelse ziel) die samengaan en hun krachten bundelen. Kennelijk is dat nodig om de nieuwe toekomst van de mensheid en de aarde mogelijk te maken.

Kaïn en Abel

Hoe essentieel deze nieuwe verbinding tussen twee mensenzielen is, wordt duidelijk als we stilstaan bij een verhaal uit het Oude Testament dat aan het begin van de Bijbel staat. Daar wordt verteld dat de twee zoons van Adam en Eva: Kaïn en Abel, met elkaar in conflict raakten. Daarbij sloeg Kaïn zijn jongere broer Abel dood. Geestelijk gezien wil dit verhaal ons vertellen dat er op dat moment een scheiding in de mensheid optrad. Kaïn en zijn kinderen richtten zich op de aarde en brachten de ontwikkeling van het aardse leven op gang. Daarbij vergaten zij echter de hemel, de wereld van hun herkomst: zij sloegen Abel, symbool van de geestelijke wereld, dood. Heel onze westerse cultuur danken wij echter wel aan het werk van Kaïn en zijn kinderen. Abel en zijn kinderen daarentegen richtten al hun aandacht op de geestelijke wereld en kwamen daardoor niet tot ontwikkeling van de aardse wereld.

In de huidige tijd hebben Kaïn en zijn kinderen het heft op aarde stevig in handen. Maar zij dreigen ten onder te gaan aan een eenzijdig materialisme, aan de verharding die dat met zich meebrengt en een totaal gebrek aan innerlijke gevoeligheid voor de geestelijke wereld. Daarom is het noodzakelijk dat Abel en zijn kinderen zich in deze tijd opnieuw gaan verbinden met Kaïn en zijn kinderen om zo een nieuwe ontwikkeling mogelijk te maken. Maar hoe is dat dan wel mogelijk? Dat laten de beide Johannessen zien die tot een tweelingziel werden en hun hemelse en aardse krachten verbonden.

Terzijde: dit nieuwe samengaan van Kaïn en Abel (want dat is het in wezen wat de beide Johannessen in hun verbinding tot stand brengen) wordt alleen mogelijk door het grote geschenk dat de Christus ons heeft gebracht: Hij bracht ons zichzelf, ofwel ons hogere Ik of de Christusgeest. En in ieder mens in wie de geestelijke krachten van Abel en Kaïn samengaan, zal (net als in Lazarus-Johannes) de Christus met grote kracht tot leven komen – om op die manier de mens naar een heel nieuwe toekomst op aarde te leiden.

De herschepping komt op gang

Wat mij de laatste tijd duidelijk wordt, is dat datgene, wat de beide Johannessen beleefden, in de toekomst – en wel te beginnen in deze tijd – voor steeds meer mensen mogelijk zal worden. Engelen en jonge zielen zullen in deze zo bijzondere tijd incarneren (maar alleen de mensen die goed hebben leren kijken zullen dat opmerken). Zij zullen – in liefde en in vriendschap – een verbinding aangaan met een oude ziel. En als de jonge zielen vervolgens door de poort van de dood zijn gegaan, zullen ze zich innerlijk verbinden met de achtergebleven oude ziel om zo tot een tweelingziel te worden.

Door die verbinding zullen de vermoeide oude zielen – de kinderen van Kaïn – een hemelse impuls krijgen en tot een ander mensenwezen worden, in wie de Christusgeest krachtig tot leven zal komen. Het is dankzij deze zo bijzondere ontwikkeling dat het proces van de herschepping versterkt op gang zal komen en dat wij mensen aan het leven op aarde een impuls ten goede zullen mogen geven.

In zijn laatste lezing voordat hij ziek werd en stierf, heeft Rudolf Steiner nadrukkelijk op dit geheim gewezen.⁵ Ik weet dat het een moeilijk thema is dat ik in dit artikel aan de orde stel. Maar ik denk dat het geheel in de geest van Rudolf Steiner is om daar niet voor weg te lopen. En, zoals ik altijd bij mijn lezingen zeg: u hoeft niets te geloven van wat ik zeg of schrijf. Maar het zou wel fijn zijn als u bereid zou zijn dit alles in alle rust in uw ziel te overwegen om zo tot een eigen inzicht te komen. Want bijzonder is het wel als je mag waarnemen hoe in onze tijd het wonder van Johannes navolging begint te vinden en de oude breuk tussen Kaïn (ofwel de louter aards gerichte mensen) en Abel (ofwel jonge, hemelse zielen) geheeld mag gaan worden.

Voetnoten

Deze dag - 24 juni - leidt de Sint Janstijd in die gedurende de vier daarop volgende weken wordt gevierd. Zie ook noot 2.
Zie Brigitte Barz, Jaarfeesten vieren met de kinderen, Uitg. Christofoor, 1991, blz. 65, 66.
Loek Dullaart vertelt dat Johannes de Doper op dat moment aan Lazarus de hogere vermogens schenkt, waar wij mensen op aarde in deze tijd nog niet aan toe zijn en die wij ons pas later, incarnatie na incarnatie, geleidelijk eigen zullen maken. De vermogens waar het om gaat zijn het geestzelf, de levensgeest en de geestmens. Zie Loek Dullaart, Johannes De Doper & De Evangelist, Uitg. Nearchus, 2006, blz. 29.
Mattheus 11:9-11. Helaas spreekt de Nederlandse vertaling (NBG) over ‘bode’, maar in het Grieks staat er ‘angelos’, wat engel betekent.
Zie Rudolf Steiner, Karmaonderzoek 5, Uitg. Vrij Geestesleven, 2000, blz. 162 en volgende.